Kök-ur Nematodları

Tanımı, Yaşayışı ve Zarar Şekli

Kök-ur nematodları, gözle görülmeyen mikroskobik canlılardır. Erkek bireyler ince, uzun, ipliksi ve silindirik vücut yapısına sahip olup, ergin dişi bireyler ise armut veya limon şeklindedir. Bitkiyi enfekte eden ikinci dönem larvaları ipliksi formdadır (Şekil 29).

Dişi, vücudunun hemen arkasında; bir kısmı köke gömülü, bir kısmı kök yüzeyinde olan jelatinimsi bir kese içine yumurtasını bırakır. Yumurta adedi konukçu cinsine ve nematod türüne göre değişmekle birlikte bir kese içinde 200-500 yumurta bulunur. Bu sayı bazı türlerde 2000’e kadar çıkabilir.

Yumurtadan ikinci larva dönemi olarak çıkan ve bitkiye giriş yapan nematod üçüncü ve dördüncü larva dönemlerini geçirerek ergin hale gelir. Sebzelerde ekonomik düzeyde zararlara neden olan türler, toprak sıcaklığı 15°C’nin üzerine çıktığında bitkiye giriş yapmaktadırlar.

Nematodun bir neslini tamamlaması, bitki türüne, toprak sıcaklığına ve toprak nemine bağlı olarak 3-8 hafta arasında değişir. Nematodlar bitkilerin köklerine saldırarak fonksiyonlarını bozar, su ve besin alımını engellerler. Bitkide bodurluk, köklerde ur oluşumu, gövdede incelme, yapraklarda sarılık, yaprak sayısı ve büyüklüğünün, meyve iriliği ve ağırlığının azalmasına neden olarak önemli verim kayıplarına yol açarlar(Şekil 30).

Bitkilerin köklerinde beslenmeleri sonucu oluşturdukları irili ufaklı urlar en önemli belirtileridir (Şekil 31). Bu tür bitkiler zayıflar, verim ve kalite önemli ölçüde düşer. Ürünün pazarlanamamasına veya pazar değerinin düşmesine neden olurlar. Bitki köklerinde beslenmeleri sırasında oluşturdukları yaralardan toprak kökenli fungal (Fusarium spp, Phythium spp. ve Rhizoctonia spp ) ve bakteriyel (Ralstonia solanacearum, Clavibacter michiganensis subsp. michiganensis) patojenlerin bitkiye girişine imkan hazırlarlar. Kök ur nematodları, bu hastalık etmenleri ile sinerjistik etki oluşturarak ağır verim kayıplarına neden olurlar.

Doğal Düşmanları

Kök-ur nematodları’na karşı funguslardan Arthrobotrys conoides Drechsler, A.oligospora Fresenius, Paecilomyces lilacinus (Thom), P.fumosoroseus Apopka, Trichoderma harzianum Rifai ve Verticillium chlamydosporium Goddard; bakterilerden Pasteuria penetrans (Thorne) Sayre and Starr kullanılmaktadır.

Kök-ur Nematodlarıyla Mücadele

Karantina Önlemleri

• Kök-ur nematodları karantinaya dahildir. Bu nedenle bulaşık üretim materyallerinin temiz bölgelere taşınarak bulaştırılmasına engel olunmalıdır.
• Bulaşık olduğu şüphe edilen alanlardan, örnek alma talimatına uygun olarak toprak ve kök örnekleri alınarak analiz yapılmalıdır.

Kültürel Önlemler

• Bitkisel üretimde nematodla bulaşık olmayan fidelerin kullanılması gerekir.
• Üretim materyali dikimden önce mutlaka nematolojik yönden analiz edilmelidir.
• Üretim için kullanılacak alandan yöntemine uygun olarak alınacak toprak örneği de nematolojik yönden analiz edilmelidir.
• Sulama suyunun nematodla bulaşık olmamasına dikkat edilmelidir.
• Fide dikimi öncesinde, yazın sıcak ve kurak aylarında toprağın 15 gün ara ile 30- 40 cm derinlikte en az 2 kere alt üst edilerek işlenmesi, nematod popülasyonunu azaltmaktadır.
• Üretim sezonu sonunda nematoda duyarlı bitkilerin toprakta bırakılmayıp sökülerek imha edilmesi gerekmektedir.
• Bulaşık alanlarda kullanılan toprak işleme alet ve makineleri temizlenmeden kullanılmamalıdır. Sera girişlerinde sönmemiş kireç kullanılarak hijyene dikkat edilmelidir.
• Dayanıklı çeşitler kullanılmalıdır. Domateste Kök-ur nematodları’na karşı dayanıklılık sağlayan Mi geni, M. incognita, M. javanica ve M. arenaria türlerine karşı dayanıklılık sağlamakta ve yaygın olarak kullanılmaktadır. Ancak Mi geni, toprak sıcaklığı 28°C’nin üzerinde olduğu durumlarda dayanıklılık sağlamamaktadır.
• Aşılı fide kullanımına özen gösterilmelidir. Aşılı fideler güçlü kök yapısına sahip olmaları nedeniyle nematod zararını tolere edebilmektedir. Son yıllarda aşılı fide uygulamaları özellikle domates ve patlıcanda yoğun şekilde kullanılmaktadır.

Fiziksel Mücadele

Seralarda kök-ur nematodları’na karşı toprak dezenfeksiyonu amacıyla solarizasyon uygulanmalıdır. Solarizasyon uygulaması “9. Mücadelenin Yönetimi” bölümünde tarif edildiği gibi yapılmalıdır.

Biyolojik Mücadele

Kök-ur nematodları’na karşı biyolojik mücadele amacıyla ruhsatlı biopreperatlar kullanılabilir.

Kimyasal Mücadele

Mutlaka bitkinin olmadığı dönemde ilaçlama yapılmalıdır. Kök-ur nematodlarına karşı kimyasal mücadele iki şekilde yapılmaktadır.

Boş saha ilaçlamaları: Kök-ur nematodları bitkilerde erken dönemde önemli zararlara neden olurlar. Mücadelelerinde en önemli nokta, fide dikimi öncesi popülasyonun minimuma indirilmesidir. Dikim öncesi dikim sırtları hazırlanarak ruhsatlı bir nematisitle boş saha ilaçlaması yapılmalıdır. Yalnız solarizasyon 20 cm, bir fumigant ile uygulandığında 35 cm toprak derinliğine kadar etkili olmaktadır.

Uygulamalar yapıldıktan sonra dikim sırtları hazırlandığında etkili olmayan derinlikten toprak alınıp sırt hazırlanmaktadır. Bundan dolayı uygulamalar etkisiz olup daha erken nematod zararı bitkide görülmektedir. Dikim sırtları hazırlanmış toprağa solarizasyon ile birfumigant ile uygulandığında kök ur nematodlara karşı 9-10 ay etkili olabilmektedir. Akdeniz Bölgesi’nde bitkinin olmadığı yaz aylarında solarizasyon ile fumigant birlikte kullanılmalıdır.

İç Anadolu gibi bölgelerde nematodun aktif olduğu Sonbaharda ilaç uygulaması yapıp ilkbaharda dikim yapılmalıdır.

Dikimle beraber veya dikim sonrası ilaçlamalar: Sebzelerde dikimle beraber veya dikimden sonraki fide döneminde nematisit uygulaması yapılmaktadır. Dönem içerisinde nematod sorunu görüldüğünde mutlaka kontak etkili nematisit uygulanmalıdır.

Kök-ur Nematodları için kullanılabilecek ilaçlar

Etkili madde adı ve oranı (%)	Formülasyon tipi	Doz (100 litre suya)	Son ilaçlama ile hasat arası süre (gün)	Etki mekanizması*
Güvenli olarak tavsiye edilen ilaçlar
Dazomet %97	G	40-50 kg/da	-	1A;Z
Kontrollü olarak tavsiye edilen ilaçlar
Fosthiazate %10	G	4 kg/da (domates)	-	18
Fosthiazate 900g/lt	EC	500 ml/da (domates)	-	18