Aynı tür bitkinin iki farklı çeşidinin çaprazlanması sonucu elde edilen tohuma melez tohum denilir. Elde edilen bu melez tohumlardan, uzun yıllar süren saflaştırma çalışmaları sonucunda saf anne ve baba hatlar elde edilir. Saf anne ve baba hatların melezlerinden elde edilen tohumlara hibrit (F1) tohum denilir.
Bunu domates üzerinde şöyle anlatalım. Doğada yaban ortamında bir çok domates çeşidi vardır. İri, pembe, kırmızı, küçük, sarı, yumuşak, sert…
Doğada güneşle, rüzgarla, arıyla, böcekle rastgele yapılan tozlaşmayla, zaman içersinde yeni domates türler ortaya çıkar. Her bir domates, bünyesinde farklı özellikler barındırır. Kabuğu sert olan, kabuğu yumuşak olan, tadı ve aroması güzel olan, renk özellikleri farklı olan, raf ömrü uzun olan, hastalık dayanımları farklı olan...
Doğada doğal ortamında yapılan bu tozlaşmayla ortaya çıkan yeni türler; tohum ıslah tesislerinde bilimsel yollarla ve elle yapılır. Bitkinin hangi özelliklerinin öne çıkması isteniyorsa, ıslah tesislerinde anne ve baba hatlar kullanılarak yapılan çaprazlama tekniği ile; bu özellikleri bünyesinde bulundurması istenilen yeni çeşitlerin denemeleri yapılır. Uzun yıllar süren denemeler sonrasında istenilen meyveye ulaşılabilir.
Örneğin lezzeti ve aroması çok iyi fakat raf ömrü kısa olan bir domatesi ele alalım. Bu domates raf ömrü süresinin kısalığından dolayı; lezzeti iyi olmasına karşın marketler ve tüketiciler tarafından tercih edilmemektedir. Ürünün henüz kasalanma aşamasında bile yumuşamasından dolayı salça kıvamına geldiğini farz edelim. Diğer tarafta, lezzetsiz ama raf ömrü uzun olan sert bir domates var. Bu sert ve lezzetli olan farklı iki domatesin, anne ve baba hatları üzerinden yapılan melezleme ve saflaştırma çalışmaları sonrasında kalan saf anne ve baba hatlardan alınan meyve; yeni bir çeşit olup, leziz ve raf ömrü uzundur.
İşte bu farklı iki çeşidin uzun yıllar süren tozlaşmaları sonucu saf hatlardan elde edilen tohumlara hibrit (F1)tohum denilir. Bir hibrit tohum (F1) en az 5-6 yıl süren sıkı bir çalışma sonucunda elde edilmektedir.
Bir tohumun F1 hibrit olması için, anne ve baba hatların uzun yıllar süren saflaştırma sonucunda elde edilmesi gerekir. Bu tohumlar elde edilen tüm meyveler aynı tür, tip, boy, renk ve lezzettedir.
Hibrit Tohum Ne İşe Yarar?
Hibrit tohum daha sağlıklı, daha verimli ve daha kaliteli ürün elde etmek için yapılır. Dünya var olduğu sürece, insanların talep ve ihtiyaçları her zaman olacaktır. Bunun yanında aynı insan hayatında olduğu gibi; bitki hayatında da sürekli değişime uğrayan hastalıklar, soğuk ve sıcak iklim koşulları mevcuttur.
İlgili Ürünler
Ekim alanlarının tamamında hibrit tohumlar yerine, standart tohumlar(ata tohumlar) kullanılsaydı; insanlık beslenemez duruma gelirdi. Hibrit tohumların en büyük özelliği, hastalık ve değişen iklim koşullarına karşı dayanıklılıkları ve verim oranları standart tohumlara göre çok fazla olmasıdır. Var olan bu dayanımlık güçleri ve verimlilik oranlarından dolayı, hibrit tohumlar standart tohumlara göre çok daha fazla ürün alınmasına olanak sağlar.
Bunlara ilave olarak yurt içi ve yurt dışı pazarlar, tüketicilerin beklentilerine göre her yıl farklı renklerde, büyüklükte, lezzet ve aromada ürünler talep eder. Değişen bu tüketici taleplerine yine yeni hibrit tohumlar ile cevap verilmektedir.
Hibrit Tohum Nasıl Yapılır?
Bu örneğimizde hibrit bir domates tohumu nasıl elde edildiğinden söz edeceğiz.
Hibrit tohum elde etme çalışmalarında baba bitki anne bitkiden yaklaşık 10 gün önce dikilir. Dış ortamda doğal tozlaşmayı sağlayacak olan arı ve böcek gibi canlılarla, ıslah yapılacak ortamın ilişkisi kesilir.
Hibrit sürecinde, domates bitkisi üzerinde açmış çiçekler bulundurulmaz. Bu çiçekler kesilerek temizlenir. Bu süreçte bitki üzerinde bulunan açmamış çiçekler kullanılır. Melezleme için, açmamış çiçeklerdeki taç yapraklar elle yada pens yardımıyla (emaskülasyon) ayrılır. Polen taşımasından dolayı erkek organlar dişi organa (stigma) zarar vermeden ayrılır. Dişi organın zarar görmesi durumunda çiçek tohum tutmaz.
Emaskülasyon işleminden bir gün sonra, baba hatlardan alınan çiçek tozları el yardımıyla yada fırça ile dişi organa (stigma)sürtünerek yapışması sağlanır. Bu işlem sonrası, çiçekten çıkacak olan melez meyvenin tohumları hibrit tohumdur. Fakat bu tohumların ekilmesi sonucunda, aynı tip ve türde meyve çıkmayacaktır. Biraz öncede bahsettiğimiz gibi, var olan anne ve baba hatların uzun süren saflaştırma sonucu elde edilen ve ekildiğinde aynı tür ve tipte meyve veren tohumlar F1 hibrit tohumdur.