Tarım insanlığın gelişimi açısından var olmuş ve var olacak sektörlerin başında gelmektedir. Bazı işletmeler için, işletmecinin bilgi ve birikiminin yanında kendini geliştirebilmek için, bazı işletmelerinse faaliyetlerini düzene sokmak veya devamını sağlamak adına sürekli finansal pazarların içerisinde olması gerekmektedir. Tarım işletmeleri ise kendine has yapısı ve dinamikleri ile finansal pazarların içerisinde çeşitli enstrümanları kullanarak yer almaktadır. Bu enstrümanlar arasında, kredi başta gelmek üzere, leasing, faktoring, piyasa işlemleri (futures ve opsiyon) ve tarım sigortaları bulunmaktadır.
Tarım, ülkelerin öncelikle kendi ekonomik yapıları içerisinde çözüm bularak, doğal risklerin yönetilebilmesi amacıyla, kendi kendini idame ettirmesi gerekli tek sektördür, denilebilir. Dünyada tarımın finansman modellerini incelediğimizde, kooperatifleşme tüm başarılı modellerde ön planda yer almaktadır.
Almanya
Gelişmiş ülkeler arasındaki örneklerine bakılacak olursa, Almanya tarım sektöründeki sorunlarının çözülebilmesi amacıyla diğer sektörlerde olduğu gibi kooperatifleşme hareketini kullanarak, Dünya genelinde dev kooperatif işletme ve bankaları kurmuştur. Kooperatifçiliğin ana yurdu olan Almanya’da faaliyet gösteren tarımsal kooperatifler bankalaşarak ülke ekonomisine büyük katkı yapmışlar, global piyasaların gelişmesi ile de bu katkıları artarak devam etmektedir. Almanya’da tarım finansmanı amacıyla en fazla kullanılan yöntem tarımsal kredilerdir. Ülke, kooperatifçiliğin gelişmesinin de katkıları ile kırsal kalkınma başta gelmek üzere, birçok projeye, öncelikle kendi finansal pazarları içerisinde çözüm bulmuştur. Ülkede bulunan tarımsal finans sisteminin merkezinde Landwirtschaftliche Rentenbank (Almanya'nın tarımsal ve kırsal alanlara yönelik kalkınma ajansıdır.) bulunmaktadır. Rentenbank, Almanya içerisinde yer alan Hausbank’ların merkezi konumunda faaliyetlerini sürdürerek, orta ve uzun vadeli teşvikli tarımsal krediler kullandırmaktadır. Bankanın kullandırdığı kredilerin vadeleri 4 yıl ile 30 yıl arasında değişmektedir. Rentenbank, Hausbank’lar yoluyla kredi kullandırdığı gibi, önemli projelere de kendi merkezinden onaylamaktadır. Rentenbank kredi politikaları çerçevesinde, 2006 yılında 17.235 milyon Euro tarımsal kredi kullandıran dev bir ihtisas kooperatif bankasıdır. Almanya Devleti tarımsal sistem içerisinde kullandırılan projelere garanti vererek sistemdeki güven ortamını yaratmaktadır.
Hollanda
Bir başka Avrupa ülkesi olan Hollanda’da, tarımsal finans sistemi kooperatifler aracılığıyla şekillendirerek uluslararası bir kooperatif bankası olan Rabobank’ı ortaya çıkartmıştır. 25,5 milyon nüfusu olan Hollanda’da, bu nüfusun %10,4’ü tarımsal faaliyetler yoluyla geçimlerini sürdürmektedir. Ülkede tarım sektörünün GSMH’ye katkısı %3’tür. Hollanda’nın tarımsal üretiminin %60’ının ihraç edildiği düşünülürse, küreselleşmenin ve uluslararası tarım ticaretinin ülkelerin ekonomik yapısı içerisinde ne denli önemli olduğu hakkında bir fikir edinilebilecektir. Ülkedeki tarım finansman sistemi Rabobank merkezli bir yapıda kooperatifler aracılığıyla sürdürmektedir. Rabobank, 547 kooperatif ortağı bulunan, 37.000 çalışanı ile hizmet veren bir bankadır ve uluslararası alanlarda, 41 ülkede, 330 şube ve ofis ile hizmet vermektedir. 1,1 milyar dolarlık hisseleri, 1,64 milyon ortağın elinde bulunan bu banka, 188 üye bankadan oluşmaktadır. Banka bu dev yapısı ile Dünya genelinde, 2006 yılında 52,5 milyar Euro tarımsal kredi kullandırmıştır.
İspanya
Tarım sektöründe, doğal risklerin yönetilebilmesi yoluyla, finansal pazarlara destek sağlayan kuruluşlar yani sigorta şirketleri arasında, kapsamı ve uygulamaları ile faaliyetleri Dünya genelinde kabul gören İspanya’da, tarım sigortaları birleşik bir tarımsal sigorta kurulusu olan Agroseguro yoluyla yapılmaktadır. Şirketin faaliyetleri, İspanya Devleti tarafından garanti altına alınarak, %50–60 prim katkısı sağlanarak desteklenmektedir. Sistem, birçok şirket ve kuruluşun faaliyetlerini sürdürdüğü geniş katılımlı ve oldukça fazla destek içeren büyük bir yapıdan oluşmaktadır. Örnek alınan bu sistem, en kapsamlı tarımsal sigorta türü olan, birden çok ürün sigortası yoluyla, 2005 yılında 395.089 adet poliçe üreterek, 479,5 milyon Euro tutarında fon sağlamıştır. İspanya’da tarım sigortaları konusunda sağlanan başarı, diğer Dünya ülkelerine örnek teşkil etmektedir.
İlgili Ürünler
ABD
Tarım sektöründe Dünya devi, lider ülke yine ABD’dir. 2006 yılında, ABD nüfusunun %2,4’ü tarım sektöründe istihdam edilmesine ve sektörün ülke içerisinde GSMH’ye katkısının %1,7 olmasına karşın, ABD Dünya’nın en büyük tarım ihracatçısı olan ülkedir. Ülkenin toplam GSMH ’sının, %1 ile %1,5’luk kısmı her yıl tarım sektörüne destek olarak aktarılmaktadır. A.B.D tarım piyasaları, Ticaret Bankaları, Kooperatif Bankaları, Hayat Sigorta şirketleri ve ipotekli tarım finansman şirketlerinin katılımıyla oldukça kapsamlı bir yapı sunmaktadır. Bu temel kuruluşlar etrafına birçok finansal kurum faaliyetlerini sürdürmekte, tarım bakanlığı bu sistemi hem dışarıdan, hem de proje bazında içeriden sürekli desteklemektedir. Öyle ki ülkede kurulmuş olan tarımsal sistem, başarısızlığı uğrayan projeleri dahi yeniden yapılandırarak finansal piyasalara kazandırmaktadır. Bu çerçevede 2006 yılında toplam, 73.072 proje yeniden değerlendirilerek yapılandırılmıştır. ABD’de bu çok yönlü yapıda,tarımsal kredinin payı oldukça fazladır. 2007 yılında toplam, 28.395 kişiye, 1.6 milyar dolar tutarında tarımsal kredi kullandırmıştır. Rakam, ülkenin toplam tarım finansmanının ne kadar büyük olduğu hakkında önemli bir göstergedir. ABD’nin tarım finansmanında ve Dünya ticaretinde önder olmasını sağlayan sistemlerin başında, vadeli işlem piyasalarında, tarımsal ürünlerde gerçekleştirilen, futures ve opsiyon kontratları gelmektedir. Vadeli işlemler, gelecekte oluşabilecek tarımsal ürün talebi hakkında bilgi alınmasını sağlayarak, üretimin buna göre şekillendirilmesi ile sonuçlanmasına olanak tanır. ABD’de başlayan sistem Dünya’nın birçok ülkesinde uygulandığı gibi Chicago Board of Trade’da (Chicago Vadeli İşlemler Borsası-CBOT, artık CME Grubunun belirlenmiş sözleşme pazarları olarak faaliyet göstermektedir.) işlem gören tarımsal kontratlar, Dünya tarım ürünleri fiyatlarının belirlenmesinde ve ticaretin şekillenmesinde baş rolü oynamaktadır. CBOT, kendine has bir yapı oluşturmuştur ve 2006 yılında 106.510.989 adetlik bir işlem hacmine sahiptir.
Japonya
A.B üyeleri ve ABD dışında tarımsal finans sistemleri konusunda söz sahibi, bir diğer ülke Japonya’dır. 1 27,5 milyon nüfuslu bir Uzak doğu ülkesi olan Japonya’da tarım sektörünün GSMH’den payı 2006 yılında, %1,7 olmuştur. Ülke ekonomisi içerisinde tarım sektörünün payının az olmasına karsın Japonya Dünya genelinde dev bir finansal kuruluş olan Norinchukin (Tokyo'daki merkezindeki 5,612'den fazla tarım, balıkçılık ve ormancılık kooperatifine hizmet veren bir Japon kooperatif bankasıdır.) bankasının sahibidir. Banka dünya sıralamasında 27. Sırada yer almakla birlikte 1.006,98 milyar dolar aktif büyüklüğe sahip, ülkedeki tarımsal finans sisteminin merkezi konumundadır. Ülkede kooperatifler aracılığıyla faaliyetlerini sürdüren tarımsal finans sistemi, içerisinde 2006 yılında toplam 4.819 milyon dolar tarımsal kredi kullandırmıştır. Kooperatifler aynı zamanda mevduat toplama yetkisine sahip kuruluşlardır ve yine 2006 yılında, 7.109 milyon dolarlık bir tasarruf portföye hakim durumdadırlar. Sektörü finanse eden kuruluş olan Norinchukin Bank, özel sermayeli bir kuruluş olmakla birlikte Devlet tarafından, finansal sistem sürekli desteklenmektedir. Banka, tarımsal finans sistemi içerisinde 2006 yılında 2,7 milyar dolar tarımsal kredi kullandırmıştır.
Kaynaklar
Serkan Sezen